ÖZET

3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu’nun 12’nci maddesi hükmü ve maddedeki yetkiye dayanılarak Maliye Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikler uyarınca çalışma usul ve esasları belirlenmek suretiyle yeminli mali müşavirler, mükelleflerin tasdik kapsamına giren işlemlerinin gerçeği yansıtıp yansıtmadığının tespiti için gerekli karşıt incelemeleri yapmakla yükümlüdürler. Buna göre, yeminli mali müşavirlerin hem tam tasdik işlemleri için hem de katma değer vergisi (“KDV”) iadesi tasdik işlemleri için karşıt inceleme yapmaları gerekmektedir.

KDV iadesi işlemlerine konu alt firma incelemeleri ise;

KDV Genel Uygulama Tebliği’nce yeminli mali müşavir (“YMM”) raporunun gerekli bulunduğu hallerde, KDV tutarının doğruluğunun tespiti amacıyla yapılmakta olup, yapılacak bu alt firma incelemelerine ilişkin uyulacak esaslar/özellikli hususlar yazımızın konusunu oluşturmaktadır.

 

 GİRİŞ

Karşıt inceleme konusunda uyulması gereken usul ve esaslar 20, 27, 29, 34 ve 41. No.lu SMMM ve YMM Kanunu Genel Tebliğleri1 ile düzenlenmiştir. Söz konusu mevzuat hükümleri çerçevesinde, yeminli mali müşavirlerce yapılan karşıt inceleme tutanakları KDV kayıtlarının doğruluğunu ispat bakımından önemli bir nitelikte olup, KDV iade işlemlerine ilişkin alt firma

(1 Bu düzenlemelerden 27 Sıra No.lu SMMM ve YMM Kanunu Genel Tebliğinin "Karşıt İncelemelerde Uyulacak Esaslar" başlıklı II/2 bölümünde ise; "Karşıt incelemede amaç tasdike konu işlemin gerçek mahiyetinin ortaya çıkarılmasını sağlamaktır. Örneğin, KDV iadesi işlemlerinde karşıt incelemenin amacı, iade ya da mahsup edilecek KDV tutarını doğru olarak belirlemek, tam tasdik kapsamında yapılan karşıt incelemenin amacı ise gelir veya kurumlar vergisi beyannamesinde yer alan matrah ve vergiye ilişkin tutarların doğruluğunu sağlamaktır. Tasdike konu işlemin gerçek mahiyetinin ortaya çıkarılması incelenen işlemin özelliğine, kullanılan yönteme ve mükelleflere göre farklılık göstermektedir.

Bu nedenle, bu konudaki sorumluluk yeminli mali müşavire ait olmak üzere karşıt incelemenin hangi aşamaya kadar yapılacağına kural olarak incelemeyi yapan yeminli mali müşavir karar verecektir. Bununla birlikte, hem tam tasdik işlemlerinde hem de KDV iadesi tasdik işlemlerinde yeminli mali müşavirler en az işlemlerini tasdik ettikleri mükellefe mal veya hizmet satan mükelleflerin kayıtlarına inip gerekli karşıt incelemeyi yapmakla yükümlüdürler. Yeminli mali müşavirlerin müteselsil sorumluluk, disiplin hükümleri ve diğer yaptırımlarla karşılaşmamaları açısından karşıt incelemeler konusunda gerekli titizliği göstermeleri ve gerektiği kadar alt kademeye inerek inceleme yapmaları gerekmektedir. Sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenlenmesi veya kullanılması ihtimalinin bulunduğu haller ile benzeri diğer şüpheli durumlarda yeminli mali müşavirler herhangi bir kademe sınırlaması olmaksızın işlemin gerçek mahiyetini ortaya çıkarıncaya kadar alt kademelere ineceklerdir.” hükmü yer almaktadır.)

incelemeleri bakımından özellikle kamu alacağının salahiyeti açısından da kontrol mekanizmasının çalışmasına yardımcı olacağı tabiidir.

 

I. KARŞIT İNCELEMELERDE VE TEYİT YAZILARINDA YER ALMASI GEREKEN ZORUNLU BİLGİLER VE ALT FİRMA İNCELEME USULLERİ

27 Sıra No.lu Tebliğ ve 29 Sıra No.lu SMMM ve YMM Kanunu Genel Tebliği ile KDV iadesi kapsamında düzenlenen karşıt inceleme tutanaklarında ve teyit yazılarında aşağıdaki belirtilmiş olan ve asgari düzeyde bilgilerin yer alması zorunlu tutulmaktadır.

➢ Karşıt inceleme yapan yeminli mali müşavirin adı-soyadı, bağlı olduğu oda ve vergi dairesi, mühür ve sicil numarası, vergi kimlik numarası, adresi, telefon numarası bilgileri,

➢ Karşıt inceleme yapan yeminli mali müşavirin sözleşmeli olduğu mükellefin adı-soyadı veya unvanı, adresi, vergi dairesi ve vergi kimlik numarası,

➢ Karşıt inceleme konusu belge veya belgeleri düzenleyen mükellefin adı-soyadı veya unvanı ile vergi dairesi, vergi kimlik numarası ve karşıt incelemenin yapıldığı tarihteki açık adresi,

➢ Karşıt inceleme konusu belge veya belgeleri düzenleyen mükellefin ilgili yıla ilişkin yasal defterlerinin onay bilgileri,

➢ Teyit verilen hallerde, teyit isteyen yeminli mali müşavir bilgilerinin yanında, teyit yazısını düzenleyen yeminli mali müşavirin adı-soyadı, bağlı bulunduğu oda ve vergi dairesi, vergi kimlik numarası, mühür ve sicil numarası, adresi, telefon ve faks numarası,

➢ Teyit veren yeminli mali müşavirin mükellefi ile yaptığı tasdik sözleşmesinin yıl, ay ve gün içeren tarihi,

➢ Karşıt inceleme konusu belgeye ilişkin olarak, belgeyi düzenleyen mükellefin defterindeki yevmiye kaydının tarih ve numarası,

➢ Karşıt incelemeye konu belge veya belgelerin düzenlendiği dönemle ilgili olarak bu belgeleri düzenleyen mükellefin KDV beyanları hakkında bilgi (teslim ve hizmet tutarı, istisna tutarı, KDV matrahı, hesaplanan katma değer vergisi tutarı, ödenecek/sonraki döneme devreden katma değer vergisi tutarı, tahakkuk fişinin tarih ve numarası),

➢ Nezdinde karşıt inceleme yapılan mükellefin “bir önceki dönemine” ilişkin olarak bir üst maddede belirtilen bilgiler, ➢ Nezdinde karşıt inceleme yapılan mükellefin malları tedarik ettiği alt firmalara ilişkin bilgiler, (mal veya hammadde alımlarının çok sayıda kişiden yapıldığı hallerde en yüksek 10 alıma ilişkin bilgilerin verilmesi yeterli), Bahsi geçen on (10) alımdan kasıt Maliye Bakanlığı’nın 26.10.2003 tarih ve B.07.0.GEL.0.32/3223- sayılı görüşünde; ”... karşıt inceleme, teyit ve bilgi işlemlerinde; karşıt inceleme tutanaklarında, teyit yazılarında ve bilgi yazılarına ilişkin düzenlemelerde yer verilen ‘...en yüksek 10 alıma ilişkin...’ ifadesinden ilgili dönemdeki en yüksek tutarlı 10 alım (fatura) bilgilerinin anlaşılması ” gerektiğinden ve “... düzenlenecek karşıt inceleme tutanaklarında teyit ve bilgi yazılarında her bir faturanın tarih sayı ve tutarı müstakilen belirtilerek, aynı mükelleften de olsa en yüksek 10 alıma ilişkin bilgilere yer verilmesi yeterli” olduğundan bahsedilerek açıklanmıştır.

➢ Mal veya hizmet bedelinin ödenme şekline ve ödemeye ilişkin bilgi, (Banka, çek, nakit vs) ➢ Nezdinde karşıt inceleme yapılan mükellef, faturada yer alan malın imalatçısı ise bağlı bulunduğu sanayi odası ve sicil numarası,

➢ Karşıt incelemeye konu faturanın düzenlendiği döneme ilişkin, faturayı düzenleyen mükellefin muhtasar beyannamesine göre çalıştırılan işçi sayısı ve muhtasar beyannamenin verildiği vergi dairesi hakkında bilgi,

➢ Karşıt incelene tutanağının düzenlenme tarihi ve yeri.

 

 

KDV iadesine konu işlemin gerçekliğinin ortaya çıkarılması incelenen işlemin özelliğine, kullanılan yönteme ve mükelleflere göre farklılık göstermektedir. Bu nedenle, bu konudaki sorumluluk yeminli mali müşavire ait olmak üzere karşıt incelemenin hangi aşamaya kadar yapılacağına kural olarak incelemeyi yapan yeminli mali müşavir karar verecektir.

 

Öte yandan sorumluluk yeminli mali müşavire ait olmak üzere, yapılan incelemelerde gerektiği kadar alt kademeye inerek inceleme yapmaları gerektiği bahsedilmekte birlikte 27 No.lu SMMM-YMM Genel Tebliği’ne göre “ihracat ve ihraç kayıtlı teslimler çerçevesinde Yeminli Mali Müşavir ilgili döneme ait mal ve hizmetin imalatçısı konumundaki alt mükellefin bir alt kademesine kadar inceleme yapması gerektiği” anlaşılmaktadır.

 

Diğer taraftan firma nezdinde karşıt inceleme yapılmasının yanı sıra, 27 No.lu SM, SMMM ve YMM Kanunu Genel Tebliği’ne göre teyit alınmak suretiyle inceleme yapılması gerektiği konusu açıklanmıştır. Buna göre, yeminli mali müşavirler tarafından yazılan bir teyit yazısına (bilgi isteme yazısı) aynı şekilde teyit yazısı (bilgi verme yazısı) şeklinde cevaplanmalıdır. Bilindiği üzere; 27 No.lu SMMM-YMM Genel Tebliği’nde yeminli mali müşavirler arasında teyit alınmak suretiyle karşıt inceleme yapılması konusu düzenlenmiştir. 29 ve 41 No.lu SMMM-YMM Genel Tebliğ’lerinde yer alan düzenlemelerde ise; yeminli mali müşavirler tasdik hizmeti verdikleri mükelleflerin doğrudan ya da silsile yoluyla ticari ilişkide bulunduğu kişiler ile ilgili olarak tam tasdik hizmeti veren diğer yeminli mali müşavirlerden bilgi isteyebilmektedirler.

 

Yukarıda belirtilen hususlara ek olarak yeminli mali müşavirler anlaşmalı oldukları mükelleflere ve bu mükelleflerin ticari ilişkili olduğu ikinci ve üçüncü kişiler ile ilgili olarak gerekli durumlarda vergi dairelerinden de bilgi isteyebileceklerdir. Bahse konu olan bilgi isteme yazılarında bilgi istenen mükellefin anlaşmalı olunan mükellef ile bağlantısı ve bilgi istenilen konu açıkça belirtilmelidir. Vergi daireleri yeminli mali müşavirin anlaşmalı olduğu ve ticari ilişkide bulunulan hakkında bilgi istenilen ikinci veya üçüncü kişilere ilişkin bilgileri 15 iş günü içerisinde yerine getireceklerdir. Ancak vergi dairelerinden bu şekilde elde edilen bilgilerin gizliliğine dikkat edilmesi yasal bir zorunluluktur. Bu zorunluluğa uyulmaması halinde ilgili mevzuat uyarınca gerekli işlemin yapılacağının bilinmesi gerekir.

 

 

II .KARŞIT İNCELEMENİN ZORUNLU OLDUĞU VE OLMADIĞI HALLER

 

27, 29 ve 41 No.lu SM, SMMM ve YMM Genel Tebliği’nin II. Bölümü uyarınca KDV iadesi işlemlerinde yeminli mali müşavirler tarafından yapılacak karşıt incelemelere ilişkin limitler aşağıdaki gibidir:

İşlem Türü	01.01.2019 Tarihinden İtibaren Düzenlenen Belgeler	01.01.2020 Tarihinden İtibaren Düzenlenen Belgeler	01.01.2021 Tarihinden İtibaren Düzenlenen Belgeler
Karşıt İnceleme Yapılmasının Zorunlu Olmadığı Haller	36.000,00 TL	44.000,00 TL	48.000,00 TL
Bir Mükelleften Bir Aylık Dönemde Yapılan Mal / Hizmet Alımları Toplamının Aşması Halinde Karşıt İnceleme Yapılması Gereken Limit	106.000,00 TL	130.000,00 TL	142.000,00 TL

 

Bir aylık dönemde mükellef kurumdan alınan mal ve hizmet alımlarının toplamının yukarıda bahsedildiği şekilde söz konusu limitleri aşması halinde anılan mükellef nezdinde karşıt inceleme yapılması gerekir.

 

Öte yandan, indirilecek KDV’nin %80 veya daha fazlasına tekabül eden mal ve hizmet alımları ile ilgili karşıt incelemelerin yapılması zorunludur. Genel ve katma bütçeli idarelerden, belediyelerden ve il özel idarelerinden veya en az %51 ya da daha fazla hissesi bu kurumlara ait olan kuruluşlardan yapılan mal ve hizmet alımları için yukarıdaki sınırlara bağlı kalmaksızın inceleme yapılması zorunlu değildir.

 

29 No.lu SM, SMMM ve YMM Genel Tebliği’nde; “Öte yandan, karşıt inceleme ve teyit tutanaklarının tasdik raporuna eklenmesi konusundaki düzenlemeler 20(7) ve 27 sıra no’lu Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu Genel Tebliğleri ile yapılmıştır. Buna göre, tutanak sayısının fazla olduğu hallerde sırasıyla en yüksek mal ya da hizmet alımlarına ilişkin 10 tutanağın rapora eklenmesi yeterli olacaktır. Tutanak sayısının 10 tutanaktan az olduğu hallerde mevcut karşıt inceleme ve teyit tutanaklarının tasdik raporuna eklenmesinin yeterli olacağı tabiidir.” hükümlerine yer verilmiştir. Yine bahsi geçen bu on firmadan kastedilenin yazımızın önceki bölümlerinde bahsi geçen 26.10.2003 tarih ve B.07.0.GEL.0.32/3223- sayılı özelgede yer aldığı şekilde en yüksek tutarlı ilk on faturanın olduğu anlaşılmaktadır.

 

Ayrıca Mezkur Tebliğin %80 incelemeye ilişkin açıklamaların yer aldığı bölümde “İndirilecek KDV’nin üçte biri veya daha fazlasının karşıt inceleme zorunluluğu kapsamı dışında bırakılan mal veya hizmet alımlarından kaynakladığı hallerde karşıt inceleme zorunluluğu kapsamı dışında bırakılan mal ve hizmet alımları ile ilgili indirilecek KDV’nin yarısına tekabül eden mal ve hizmet alımları ile ilgili karşıt inceleme yapılması yeterli olacaktır. Bu durumda karşıt inceleme kapsamındaki mal ve hizmet alımlarına ilişkin karşıt incelemelerle %80 oranının sağlanması ile yetinilmesi mümkün bulunmaktadır. Şu kadar ki, karşıt inceleme kapsamında bulunan mal ve hizmet alımları tutarı ile %80 oranına ulaşılamadığı hallerde bu oranın sağlanıp sağlanmadığı dikkate alınmayacaktır.” denilmektedir. Bu durumda karşıt inceleme kapsamındaki mal ve hizmet alımlarına ilişkin karşıt incelemelerle %80 oranının sağlanması ile yetinilmesi mümkün bulunmaktadır. Şu kadar ki, karşıt inceleme kapsamında bulunan mal ve hizmet alımları tutarı ile %80 oranına ulaşılamadığı hallerde bu oranın sağlanıp sağlanmadığı dikkate alınmayacaktır.

 

Örnek:

 

Bir (Z) firmasının 2020 / Aralık döneminde ihracata ilişkin KDV İadesi bulunmaktadır. İlgili dönem İndirilecek KDV ve Yüklenilen KDV listeleri incelendiğinde İndirilecek KDV tutarı 16.291,03 TL’dir.

 

Karşıt incelemeye zorunluluğu bulunan tutar 9.940,32 TL olup, indirilecek KDV listesinde bulunan 6.350,00 TL inceleme zorunluluğu dışında (2020 yılı için karşıt inceleme yapılması gereken belgede limit 48.000,00 TL ve bir mükelleften bir aylık dönemde yapılan mal / hizmet alımları toplamının aşması halinde karşıt inceleme yapılması gereken limit 142.000,00 TL’dir.) bulunmaktadır.

 

İndirilecek KDV’nin üçte biri veya daha fazlasının karşıt inceleme zorunluluğu kapsamı dışında bırakılan mal ve hizmet alımlarından kaynaklandığından; karşıt inceleme zorunluluğu kapsamı dışında bırakılan mal ve hizmet alımları tutarının yarısı ve zorunluluk kapsamında bulunan tutarın tamamını incelenmesi yeterli olacaktır. Bu inceleme durumunda inceleme oranı %61 oranına tekabül etmektedir. Dolayısıyla (Z) firmasının iadesi talep edilen inceleme döneminde ilgili tebliğ hükümleri uyarınca % 80 oranına ulaşılıp ulaşılmadığı dikkate alınmayacaktır

 

Ayrıca bir diğer inceleme yapılmasına gerek görülmeyen diğer bir husus ise 29 No.lu SM, SMMM ve YMM Genel Tebliği’nde yer almaktadır. Bahsi geçen Tebliğ’de; “ Öte yandan, katma değer vergisi iadesi talebinde bulunan mükelleflerin beyannamelerinde yer alan iade edilecek katma değer vergisinin iadenin talep edildiği dönemden önceki dönemlerden de kaynaklanması halinde karşıt incelemelerin bu tutarları da kapsayacak şekilde yapılması zorunludur. Düzenli olarak her dönem yeminli mali müşavir tasdik raporu ile ya da inceleme sonucu katma değer vergisi iadesi alan mükelleflerde önceki dönemler incelenmiş olacağından tekrar inceleme yapılmasına ihtiyaç olmadığı açıktır.” denilmektedir.

 

Yapılan açıklama nedeniyle iade talep tutarları geçmiş dönemleri kapsaması durumunda, geçmiş dönemler incelenmiş bulunduğundan tekrar incelenmesine yer bulunmadığı görülmektedir.

 

SONUÇ

 

Yukarıda da bahsi geçtiği üzere yeminli mali müşavirlerin hem tam tasdik işlemleri için hem de KDV iadesine konu işlemlerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığının tespiti için karşıt inceleme yapmaları gerekmektedir.

 

YMM’lerce düzenlenecek KDV iadesi işlemlerinde alt firma incelemelerinin yapılması ile kamu alacağının kontrolü açısından önem arz etmekte olup yaşanabilecek herhangi bir vergi kayıp- kaçağının önüne geçilerek bir kontrol mekanizmasının oluşmasını sağlanmaktadır. Böylece yapılan karşıt inceleme ile iadeye konu KDV tutarının doğruluğu tespit edilmekte ve KDV iadesine konu işlemin gerçekliğinin ortaya çıkarılmasını sağlamaktadır.

 

Bu konuda uyulması gereken usul ve esaslar 20, 27, 29, 34 ve 41. No.lu SMMM ve YMM Kanunu Genel Tebliğleri ile düzenlenmiştir. İncelemeyi yapan yeminli mali müşavir KDV

 

iadesi talebinde bulunan mükellefe mal veya hizmet satan mükelleflerin kayıtlarına inip gerekli gördüğü takdirde iade konusu mal ve hizmetin imalatçısı konumundaki alt mükelleflerin bir alt kademesine kadar gerekli karşıt incelemeyi yapmakla yükümlüdür. İnceleme aşamasında taraflar bilgi istenilen ikinci veya üçüncü kişilere ilişkin bilgileri 15 iş gün içerisinde yerine getirmelidir. Yapılacak karşıt incelemede her yıl için tespit edilen limitleri aşan mükellefler dikkate alınmaktadır. Yine yapılan karşıt inceleme sayısının fazla olması durumunda en yüksek ilk 10 alımlara ilişkin düzenlenen karşıt incelemelerin vergi dairesine ibraz edilmesi yeterli görülmektedir.

 

Aslıhan KAVRAN

KDV İade Uzmanı

Eyüp ŞENSOY

KDV İade Uzmanı

Fidan Ezgi YILDIZ

KDV İade Asistanı